Çocuğunuzda DEHB mi Var? Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Rehberi
DEHB Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Eğitimde Çözüm Yolları
Çocuğunuz sürekli huzursuz mu? Dikkatini toplayamıyor mu? Bu durum Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu {DEHB} olabilir. DEHB nörogelişimsel bir bozukluktur. Milyonlarca çocuğu etkileyen yaygın bir durumdur. Erken dönemde tespit edilmesi ve doğru yöntemlerin uygulanması çok önemlidir. Bu kapsamlı rehber size dikkat eksikliği ve hiperaktivite hakkında yol gösterecektir. DEHB belirtilerini ve uygulanan etkili yöntemleri bu içerikle öğrenin.
Uyarı: Bu gönderi yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tıbbi veya psikolojik tavsiye, teşhis veya tedavinin yerini almaz.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun (DEHB) Tanımı
DEHB kalıcı bir nörogelişimsel bozukluktur. Bu bozukluk dikkat eksikliği içerir. Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik de görülür. Bu belirtiler çocuğun gelişimini etkiler. Okul, ev ve sosyal hayatı zorlaştırır. Belirtiler yedi yaşından önce başlar.
DEHB’nin Nörogelişimsel Bir Bozukluk Olmasının Anlamı
DEHB bir davranış bozukluğu değildir. Beyin gelişimindeki farklılıklardan kaynaklanır. Özellikle dikkat ve dürtü kontrolü alanları etkilenir. Beyindeki kimyasal dengeler rol oynar. Bu durum nörogelişimsel kökenlidir.
DEHB’nin 3 Temel Belirtisi: Çocuğunuzda Bunlar Var mı?
Her hareketli çocuk hiperaktif değildir. DEHB tanısı için belirtilerin sürekli olması ve çocuğun günlük yaşamını (okul, ev, arkadaşlık) olumsuz etkilemesi gerekir. Belirtiler genellikle üç ana başlıkta toplanır:
1. Dikkat Eksikliği (Odaklanma Sorunları)
- Detaylara dikkat etmekte zorlanır, basit hatalar yapar.
- Ders çalışırken veya oyun oynarken dikkatini sürdüremez.
- Sanki sizi dinlemiyormuş gibi görünür.
- Eşyalarını sık sık kaybeder (kalem, kitap, mont vb.).
- Görevleri tamamlamakta güçlük çeker, daldan dala atlar.
2. Hiperaktivite (Aşırı Hareketlilik)
- Yerinde duramaz, elleri ayakları kıpır kıpırdır.
- Sınıfta veya oturması gereken durumlarda sürekli kalkar.
- Sessizce oyun oynamakta zorlanır.
- Sürekli “motor takılmış gibi” hareket halindedir.
- Çok konuşur.
3. Dürtüsellik (İmpulsivite)
- Sorulan soru bitmeden cevabı yapıştırır.
- Sırasını beklemekte sabırsızlanır.
- Başkalarının sözünü keser veya oyunlarına izinsiz dahil olur.
- Sonunu düşünmeden ani kararlar verir.
DEHB Karşılaştırma Tablosu
Çocuğunuzda DEHB olup olmadığı konusunda kafanız karışık olabilir. Size yardımcı olması açısından aşağıdaki tabloyu hazırladım. Bu sayede gerçek bir sorun olup olmadığını anlamanıza yardımcı olmayı umuyorum.
| Durum | Normal Çocuk Davranışı | DEHB Belirtisi Olan Çocuk |
| Dikkat Süresi | İlgisini çeken bir oyunda saatlerce kalabilir, sıkıcı görevde kısa süre dayanır. | Sevdiği bir aktivitede bile (örn. çizgi film) dikkati çabuk dağılır, odaklanamaz. |
| Hareketlilik | Enerjisi yüksektir ancak “Dur” dendiğinde veya oturması gerektiğinde durabilir. | “Motor takılmış gibi” sürekli hareket halindedir, oturması gereken ortamda fiziksel olarak zorlanır. |
| Dürtüsellik | Bazen söz kesebilir veya sabırsızlanabilir ama uyarılınca bekler. | Sırasını beklemekte aşırı zorlanır, soruyu dinlemeden cevabı yapıştırır, tehlikeyi göremez. |
| Etki Alanı | Okulda veya evde nadiren sorun yaşar, sosyal ilişkileri iyidir. | Hem okul başarısı düşüktür hem de arkadaş ilişkilerinde dışlanma/uyumsuzluk yaşar. |
| Eşya Takibi | Arada bir kalemini unutabilir. | Sürekli ve sistematik olarak eşyalarını kaybeder (mont, çanta, ödev). |
DEHB Tanısı ve Dikkat Testleri
DEHB tanısı, çocuk psikiyatristleri tarafından klinik gözlem ve aileden/okuldan alınan bilgilerle konulur. Ancak bu süreçte objektif veriler sağlamak teşhisin doğruluğu için kritiktir.
Bu noktada MOXO Dikkat Testi gibi bilgisayar destekli ölçme araçları devreye girer. Bu testler, çocuğun dikkat, zamanlama, dürtüsellik ve hiperaktivite performansını yaşıtlarıyla karşılaştırarak somut bir rapor sunar. Bir eğitim danışmanı veya uzman eşliğinde yapılan bu testler, çocuğun “gerçekten” dikkat sorunu mu yaşadığını yoksa başka bir faktörden mi etkilendiğini anlamamızı sağlar.
Eğitimde ve Evde DEHB Yönetimi İçin Öneriler
İlaç tedavisi (gerekliyse) bir ayağı oluştururken, diğer ve en önemli ayak eğitim ve davranış yönetimidir.
Rutini Sevin: DEHB’li beyinler kaosu sevmez. Sabah kalkış, ders çalışma ve uyku saatlerinin net olduğu bir rutin oluşturun.
Büyük İşleri Parçalara Bölün: “Odanı topla” demek yerine “Önce yerdeki oyuncakları sepete at” diyerek yönergeleri basitleştirin.
Görselleştirin: Soyut zaman kavramı bu çocuklar için zordur. Kum saati veya zamanlayıcı (Pomodoro) kullanarak zamanı somutlaştırın.
Olumlu Geri Bildirim: Sürekli “yapma, etme” demek yerine, doğru bir davranış sergilediğinde hemen takdir edin.
Profesyonel Destek Alın: Çocuğun akademik başarısını artırmak ve sınav kaygısını yönetmek için DEHB konusunda deneyimli bir eğitim koçu ile çalışmak, sürecin yükünü ailenin üzerinden alır.
Dikkat Eksikliği Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
DEHB genetik bir durum mudur?
Evet, araştırmalar DEHB’nin genetik geçişli bir özellik olduğunu göstermektedir. Eğer anne veya babada dikkat eksikliği öyküsü varsa, çocukta görülme ihtimali yüksektir. Ancak çevresel faktörler, erken doğum ve teknoloji kullanımı da belirtilerin şiddetini etkileyebilir.
Dikkat eksikliği geçer mi, yoksa ömür boyu sürer mi?
DEHB genellikle ömür boyu süren nörogelişimsel bir durumdur. Ancak yaş ilerledikçe belirtiler şekil değiştirir. Çocukluktaki “hiperaktivite” (aşırı hareketlilik), yetişkinlikte yerini “iç huzursuzluğa” bırakabilir. Doğru eğitim ve baş etme stratejileri ile DEHB’li bireyler bu durumu avantaja çevirerek çok başarılı olabilirler.
DEHB’de İlaç Kullanımı Zorunlu mu?
Bu tamamen alanında uzman olan hekimin karar vermesi gereken bir durumdur. Genellikle tedavi yaklaşımı belirtilerin şiddetine göre değişir. Hafif ve orta düzeydeki vakalarda, ilaçsız yöntemler (Eğitim koçluğu, bilişsel davranışçı terapiler, dikkat egzersizleri, beslenme düzeni) ile çok başarılı sonuçlar alınabilir. Ancak ağır vakalarda, eğitim desteğinin yanı sıra doktor kontrolünde ilaç tedavisi çoğu zaman gereklidir.
DEHB’li bir öğrenci sınavlarda (LGS/YKS) başarılı olabilir mi?
Kesinlikle olabilir! DEHB bir zeka sorunu değil, odaklanma sorunudur. Hatta DEHB’li çocukların çoğu normal veya normalin üstünde zekaya sahiptir. Sınav süresini yönetme, kodlama hatası yapmama ve “dikkatsizlik hatalarını” önleme üzerine çalışan bir eğitim koçu ile desteklendiğinde, bu öğrenciler derece bile yapabilirler.
Şeker yemek çocuğu hiperaktif yapar mı?
Şekerin doğrudan DEHB’ye yol açtığına dair kesin bir kanıt yoktur. Ancak paketli gıdalar, boya maddeleri ve aşırı şeker tüketimi, mevcut olan hareketliliği ve odaklanma sorununu şiddetlendirebilir. DEHB’li çocukların beslenmesinde protein ağırlıklı ve doğal gıdalar tercih edilmelidir.
Sonuç: Farklılık Bir Engel Değil, Yönetilebilir Bir Süreçtir
DEHB, doğru yönetildiğinde yaratıcılığa ve yüksek enerjiye dönüşebilecek bir potansiyeldir. Önemli olan çocuğu etiketlemek değil, onun öğrenme dilini keşfetmektir. Eğer çocuğunuzda bu belirtileri gözlemliyorsanız, vakit kaybetmeden bir uzmana başvurun ve MOXO gibi objektif bir dikkat testi ile süreci başlatın.
